BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNDE ÖZEL EMEKLİLİK FONLARI

Tanım 1:

Özel emeklilik fon sistemi, şartları önceden belirlenmiş bir sözleşme çerçevesinde, çalışanların bireysel hesaplarına düzenli olarak yatırılan katkı paylarının emeklilik döneminin başlangıcına kadar etkin bir fon yönetimiyle değerlendirilmesi esasına dayalı organize bir emeklilik sigortası türüdür. Bu sistem sayesinde çalışanlar, üretim sürecinde yer aldıkları zaman diliminde elde ettikleri gelirin bir kısmını tasarruf ederek yaşlılık dönemlerinde yaşamlarını belli bir seviyede sürdürme olanağına sahip olurlar.1   

Tanım 2:

Özel emeklilik fonları (private pension funds); çalışanların çalışma hayatı süresince elde ettikleri gelirden tasarruf ederek, emeklilik dönemlerinde sürdürülebilir bir hayat düzeyi sağlamalarına olanak tanıyan ve önceden belirlenmiş bir “emeklilik planı” çerçevesinde işverenler, çalışanlar veya her iki grubun ya da, herhangi bir işverene bağlı olarak çalışmayan bireylerin, düzenli olarak yaptıkları belirli tutardaki katkıların bir fonda toplanarak, profesyonel portföy yönetim ilkeleri çerçevesinde yönetildiği kurumsal yapılar olarak tanımlanmaktadır.2 

Tanım 3:

Özel emeklilik fonları, çalışanların üretime katıldıkları süre içinde yarattıkları tasarruf ederek ileri yaşlarda makul bir hayat seviyesi sağlamalarına imkan sağlayan  araçlardır.3 Çalışanların meslek hayatları boyunca biriktirdikleri emeklilik tasarruflarından oluşan özel emeklilik fonları, sosyal güvenlik sisteminin demografik değişimden dolayı yaşadığı krizlerin de etkisiyle zaman içerisinde giderek artan boyutta tasarrufları çatısı altında toplayarak finans piyasalarında işlem yapan başlıca yatırımcı gruplarından biri haline gelmiştir.4 

Bireysel emeklilik fonları 12,5 trilyon $ varlık birikimi ile dünyadaki ikinci büyük kurumsal tasarruf sistemidir. Dünya ülkeleri mevcut kamu sosyal güvenlik sistemlerinin standartının azaldığını gözlemiş veya yetersiz hale geleceğini öngörmiştir. Bu sebepten dolayı ‘Bireysel Emeklilik Sistemleri’ni gönüllü veya zorunlu olarak kabul etmişlerdir. 

*Dünyada Emeklilik Fonlarının Büyüklüğü 

Özel emeklilik fonlarını diğer kurumsal yatırımcılardan ayıran en önemli özellik, cebri mueyyideler taşıyan bir sözleşmeyle üyelerin programa yapacağı periyodik ödemelerin (istisnalar bulunmakla birlikte genellikle) emeklilikten önce geri çekilemeyecek şekilde garanti altına alınmış olmasıdır.6 İş hayatının başlangıcından özel emeklilik sistemine giren bir çalışanın yaklaşık 30-40 yıl gibi uzun bir zaman dilimi boyunca düzenli olarak, önceden tespit edilmiş tutarda ödemeler yapması, doğal olarak özel emeklilik kurumlarını, faaliyette bulundukları piyasa ve ekonomilerdeki en büyük kurumsal yatırımcılardan biri konumuna getirmiştir.7  

Sonuç: 

Burada belirtilmesi gereken bir diğer önemli husus, özel emeklilik fonlarının zorunlu veya gönüllü olması konusunun gelişmekte olan ülkelerle gelişmiş ülkelerde farklı olduğudur. Genellikle az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde, özel emeklilik fonlarına ilişkin reformlar, zorunlu uygulamalar şeklinde ve devletin girişimiyle başlatılmaktadır. Gelişmiş ülkelerde ise, özel emeklilik fonu uygulamalarının çalışanların ya da bireylerin çabaları sonucunda başladığı görülmektedir. Gelişmiş ülkelerde kamusal tasarrufların önemli bir kısmı, emekliliğe ayrılmış bu tür fonlardan oluşmuştur. Dolayısiyle bu ülkelerde emeklilik fonları ekonomide önemli bir yer tutmaktadır. Türkiye de böyle bir sisteme başlangıç verilmesi   ile  Özel Emeklilik Fonları  piyasalar için yeni kaynak yaratacaktır.  

 

Mustafa ŞAHİN 

msahin@vakifemeklilik.com.tr 

1 Şen, MURAT, Memiş, TEKİN, Özel Emeklilik ve Türkiye için Sistem Önerisi, TUGİAD Ekonomi Ödülleri  

   2000,  Rota Yayın Yapım Tanıtım Ticaret Ltd.Şti., İstanbul, 2000,

2 Derelioğlu, DENİZ, Türkiye’de Özel Emeklilik Fonu Uygulamaları,, İstanbul TÜGİAD Ekonomi Ödülleri

  2000 , Rota Yayın Yapım Tanıtım Ltd. Şti., 2000,

3  Buzlupınar, ELİF, Emeklilik Fonları Sermaye Piyasalarına Kaynak Aktarımı Türkiye Üzerine     Değerlendirmeler, Sermaye Piyasası Kurulu Yayını, Yayın No:47, Birinci Baskı, Ağustos 1996, Ankara,

4 Ergenekon, ÇAĞATAY, Vergilendirme Rejiminin Özel Emeklilik Fonlarının Gelişimi Üzerindeki Etkisi: Sermaye Piyasası’na Yansımalar, 9-12 Eylül 1998 Ankara II. ODTÜ Ekonomi Kongresi,

6   Ergenekon, ÇAĞATAY, Vergilendirme Rejiminin Özel Emeklilik Fonlarının Gelişimi Üzerindeki Etkisi:    

   Sermaye Piyasası’na Yansımalar, 9-12 Eylül 1998 Ankara II. ODTÜ Ekonomi Kongresi,

7  Ergenekon, ÇAĞATAY, a.g.e.