KALİTE MALİYETLERİ VE EKONOMİSİNE GİRİŞ-2

Değerlendirme Maliyetleri

Değerlendirme maliyetleri firmada ürünü istenilen spesifikasyonlarda ve toleranslarda tutmak için katılan tüm muayene ölçme ve değerlendirme maliyetleridir. JURAN bu maliyetleri aşağıdaki faliyetlere göre sınıflandırmıştır:

* Giren malzeme, materyal ve hammaddelerin muayeneleri

* Muayene, test ve deneyler

* Ölçüm ve test ekipmanlarının doğruluklarının sağlanması

* Muayene ve testlerde kullanılan ve tüketilen malzeme, tahrip olan mamul ve malzemeler ile elektrik tüketimi vb.

* Stoklardaki malları değerlendirmek için yapılan testler vb.

Değerlendirme maliyetlerinin kategorileri aşağıdaki gibi belirtilmiştir:

* Üretim Öncesi Doğrulamalar

* Kabul Muayenesi

* Laboratuar Kabul Testleri

* Muayene ve Testler

* Muayene ve Test Ekipmanları

* Muayene ve Testler Sırasında Tüketilen Malzeme, Güç, Ekipman vb.

* Muayene ve Test Sonuçlarının Analizi ve Raporlanması

* Alan Performans Testleri

* Onaylar ve Faaliyet İzinleri

* Stoklardaki Malları Değerlendirmek İçin Yapılan Muayene ve Testler

* Kayıt Tutma ve Saklama

Üretim Öncesi Doğrulamalar

Kalite sistemi içinde satın alınan

* hammadde

* materyal, malzeme

* sarf malzemeleri vb.

ürün kalitesi ile ilgili olan malların sahip olması gereken niteliklerinin belirlenmesi gereklidir. Buna bağlı olarak bu malların temin edildiği tedarikçi ve taşeronlara, sözkonusu malların kalite spesifikasyonları ve toleranslarının tasarım kalitesi ile uygunluğunun kontrolu da, üretim öncesi doğrulamalar kapsamındadır.Bu maliyet kalemine, girdi muayene ve testlerinin maliyetleri dahil değildir. Taşıma, koruma, ambalajlama vb. özel şartları sağlama maliyeti de bu kalem içerisinde yer alır.

Kabul Muayeneleri

Firma, tedarikçi ve taşeronlarına satın alacağı malzemelerin kalite şartlarını içeren şartname ve sözleşmelerini hazırlar. Ayrıca, tedarikçi ve taşeronları kendi kalite sistemi içinde değerlendirir. Bütün bunlara rağmen her satın alınan ürünün doğrulanması için girdi muayene ve deneyleri uygular. Bu muayene ve deneylere firmanın tedarikçi ve taşeronlarında yaptığı muayene, deney ve testler de dahildir.

Sözkonusu muayenelerde

* % 100 kontrol

* Örnekleme ile kontrol

seçeneklerinden biri uygulanır. Özellikle, örnekleme ile yapılan kontrollerde gelen partilerin

* kabul edilmesi

* şartlı kabul

* reddedilmesi

kararları verilebilmektedir. Bu nedenle girdi muayene ve deneylerine Kabul Muayeneleri adı da verilmektedir.

Kabul muayeneleri %100 kontrol prensibine göre uygulandığında aşağıdaki maliyet kalemlerini içermektedir:

* Bir muayene için ayrılan zaman,

Bu kalem ürünün sağlam/kusurlu seçeneklerinden birine dahil olduğunun garanti edilmesine kadar yapılan çeşitli muayene ve testlerin sürelerini içerir.

* Muayene, deney ve testler sırasında sarf edilen malzeme, enerji vb kaynak fiyatlarını içerir.

* Sağlamların ve bozukların ayıklanarak tanımlanması maliyetlerini de içerir

* Tedarikçi veya taşeronun yerinde firma elemanları tarafından yapılan muayene ve test maliyetleridir.

Kabul muayenesi örnekleme prensibine göre yapıldığında, örnek seçimi için harcanan süreler yukarıdaki maliyetlere eklenir. Ancak örnekleme sonucu yanlış karar verme maliyetleri bu kategori içinde yer almaz. Tahribatlı muayenelerde kullanılmaz duruma gelen malzemelerin maliyetleri sözleşme şartlarına göre ayrıca değerlendirilmelidir.

Laboratuvar Kabul Testleri

Bazı ürünlerin kabul muayaneleri laboratuvar ortamında bazı testlerin yapılmasını gerektirebilir. Firmanın kendi laboratuvarında bu tür testlerin maliyetleri ile dışarıdaki bir laboratuvar testinde ödenen parasal değerler Laboratuvar Kabul Testleri maliyeti olarak Değerlendirme Maliyetleri içinde yer alır.

Muayene ve Testler

Üretim süreci boyunca ve üretim tamamlandıktan sonra yapılan muayene ve testlerin oluşturduğu maliyet kalemidir.Bu kalemdeki alt ayrıntıların bazıları aşağıda belirtilmiştir:

* Muayene ve testler için harcanan zaman

* Muayene ve testlerde kullanılan sarf malzemeleri, enerji ve tahrip olan ürünlerin maliyeti

* Uzmanlık gerektiren konularda alınan danışmanlık hizmetlerinin bedelleri

* Ürünün kalite tetkiki maliyetleri

* Ürünün tanımlanması ve izlenebilirliğini sağlamak amacıyla yürütülen faaliyetlerin maliyetleri.

Ayrıca bu maddelere ek olarak, uygun olmayan ürünün tanımlanması, ayıklanması maliyetleri de dahildir. Şüpheli durumlarda yapılan doğrulama muayene, deney ve testlerin maliyetleri de değerlendirme maliyetlerinin bu kaleminde yer alır.

Muayene ve Test Ekipmanları

Muayene, test ve deneylerde kullanılan ekipmanların amortisman giderleri, bu ekipmanların çalıştırılması ile ilgili çevre şartlarını sağlanması vb. maliyetlerdir. Ayar ve kalibrasyon maliyetleri bu kaleme dahil edilmemelidir.

Muayene ve Testlerde Tüketilen Malzemeler

Bu maliyetler ilgili bölümlere dağıtılmıştır.

Muayene ve Test Sonuçlarının Analizi ve Raporlanması

Üretilen malların istenilen kalite seviyesine ulaşıp ulaşmadığını gerçekleştirmek için yapılan anlizlerin ve hazırlanan raporların maliyetlerini içerir.

Alan Performans Testleri

Üretilen ürünlerin, kullanıcıların kullanım ortamında gösterdikleri performansı ölçmek amacı ile yapılan testlerin maliyetleridir. Bu maliyetlere sözkonusu işlem sırasındaki ulaşım maliyetleri de dahil edilmelidir.

Örneğin sanayi boyaları üreten bir firmanın ürettiği boyaların değişik malzemelerdeki sonuçlarını görmek için yaptığı sipariş üretimleri de buna dahil edilir. (Deneme üretimleri firma da ya da diğer bir firmaya sipariş karşılığı olarak yaptırılanlar bu kaleme dahil edilmemelidir).

Onaylar ve Faaliyet İzinleri

Yeni malzeme, üretim yönetimi, ürün tipi üretimleri ve satışı için sağlanan izinlerin maliyetleridir. Deneme üretimi maliyetleri de bu kategori içinde yer alır.

Stok Değerlendirme

Stoklarda bulunan

* hammadde

* yardımcı malzeme

* ürünlerin

stoklama süresi boyunca başlangıçtaki koşullarını koruyup korumadıklarını anlamak için yapılan muayene ve testlerin maliyetleridir.

Kayıt Tutma va Saklama

Muayene sonuçlarının kayıt edilmesi , dosyalanması ve muhafazası ile ilgili maliyetlerdir.

 

UYGUNSUZLUK MALİYETLERİ

Kalite sisteminde kalite planları çerçevesinde alınan her türlü önleme ve değerlendirme faaliyetlerine rağmen ortaya çıkan başarısızlıkların toplam maliyetidir.

Bu maliyet ana kalemi iki kategoriye ayrılmaktadır. Bunlar:

* iç başarısızlık

* dış başarısızlık

kategorileridir. Uygunsuzluk maliyetleri doğrudan kontrol edilebilir ve seviyeleri tespit edilen maliyet kalemleri değildir. Uygunsuzluk maliyetleri daha çok kontrol edilebilen ve seviyeleri tespit edilebilen, UYGUNLUK MALİYETLERİ aracılığıyla indirekt olarak kontrol edilebilen maliyetlerdir. Kendi doğal varyasyonu nedeni ile istatistiksel araştırmalara daha çok konu olmuş maliyet alt kalemlerini içermektedir.

 

İÇ BAŞARISIZLIK MALİYETLERİ

İç başarısızlık maliyetleri, ürünler müşteriye gönderilmeden önce tespit edilen tüm kusurların ve kusurluların maliyetini içerir. JURAN’a göre aşağıdaki kalemleri içerir.

* Hurda

* Yeniden İşleme

* Yeniden Test

* Duruş Süreleri

* Kazanç Kayıpları

* Elden Çıkarma

İç başarısızlık maliyetleri standartlara göre aşağıdaki gibi belirlenmiştir.

* Hurda

* Yerine koyma, yeniden işleme ve tamir

* Problemlerin giderilmesi veya kusur/başarısızlık analizi

* Yeniden muayene ve yeniden test etme

* Taşeron hataları

* Düzeltme izinleri ve imtiyazlar

* Kazanç kayıpları

* Duruş süreleri

 

Hurda Maliyetleri

Hurda planı çerçevesinde yapılan muayene, deney ve testlerde herhangi bir şekilde kullanılması sakıncalı olan mallar ile ilgili olan maliyetlerdir. Bu maliyet kalemine genel imalat giderleri ile direkt işçilik maliyetleri de dahil edilmelidir. Hurda malzeme maliyetlerinin hassas hesaplanmasının zor olduğu durumlarda birçok firma bu maliyet kalemini kazanç kayıpları ile birleştirerek tek bir maliyet kalemi olarak ele alabilmektedir. Böylece, hurdaya ayrılmış mamul veya yarımamulün Satış Bedeli bu iki kalemin toplam maliyetini ifade edebilmektedir.

Bu maliyet kalemine, kalite spesifikasyonlarına uygunluk sağlamaması nedeniyle başka siparişlerde veya yerlerde kullanılmak üzere ayrılan metaryal ve malzemelerin fiyatları dahil edilmelidir.

 

Yerine Koyma, Yeniden İşleme ve Tamir

Kalite planı çerçevesinde yapılan muayene, test ve deneylerde bazı ürünlerin tamir veya yeniden işleme ile istenilen kalite spesifikasyonlarını sağlayabileceğine karar verilebilir. Bu durumda uygunsuzluğun görüldüğü mallar diğer sağlam olanlardan ayrılarak hangi işlemlerle tekrar kazandırılabileceğine karar verilir. Gerekli planlar hazırlandıktan sonra gerekli tamir ve/veya yeniden işleme faaliyetleri uygulanarak kazanılmaya çalışılır. Tüm bu işlemler sırasında gerek ürün parçalarında, gerekse sarf malzemelerinde yerine konulması gereken ek bir maliyet te oluşabilir. Bu kapsamda yürütülen faaliyetlerde

* Personel

* Malzeme

* Planlama ve

* Stoklama

maliyetleri dikkate alınarak toplam maliyet elde edilir. Bu maliyet, iç başarısızlık maliyetleri içinde bir kalem olarak ele alınır.

 

Problemlerin Giderilmesi veya Kusur/Başarısızlık Analizi

Üründe ya da kalite sisteminde ortaya çıkan uygunsuzlukların sebeplerinin tespit edilmesi ve bu sebeplerin ortadan kaldırılmasına yönelik tüm analiz ve düzeltici faaliyetlerin yarattığı maliyetlerdir.

Uygunsuzluğun sebeplerini ortaya çıkarmada kullanılan analizlerin yaygın olarak kullanılanları aşağıda belirtilmiştir.

1. Pareto Analizi: Hangi faktörlerin daha önemli olduğunun araştırılması için kullanılır.

2. Sebep-Sonuç Analizi: Bir uygunsuzluğun mümkün olan tüm sebeplerinin farklı kategoriler içerisinde gruplandırılarak tespit edilmesini sağlayan grafiksel bir analizdir. Veri toplama ve beyin fırtınası tekniği ile desteklenmelidir.

3. Kusur/Başarısızlık Analizi: Kusurların başarısızlık modlarına göre dağıtımlarının tespit edildiği ve aynı zamanda sistem elemanlarının başarısızlıklarının etkilerinin dağılımlarının tespit edildiği istatistiksel bir analiz türüdür. Tecrübeden yararlandığı ölçüde, tecrübe sağlayan bir analiz türüdür.

 

Yeniden Muayene ve Yeniden Test

Yeniden işleme ve tamir edilmek aracılığı ile kazanılmaya çalışılan ürünler üzerinde yapılan muayene ve testlerin maliyetleridir. Tüm muayene ve test maliyetlerinde olduğu gibi,

* Muayene, test ve deneyler için personel

* Sarf malzemesi, elektrik vb.

ek maliyetleri de içermektedir.Bu tür malların yeniden muayene ve testlerinde daha sıkı bir kontrol olduğundan standart muayene ve test maliyetlerine bakılarak maliyetlendirilmemesi gerekir.

 

Taşeron Hataları

Tedarikçi ve taşeronlardan temin edilen mallar, malzemeler, montaj parçaları ve hammaddelerin, spesifikasyonlara uygunsuzlukları nedeni ile üretim sırasında ortaya çıkardıkları,

* Kusurlar

* Performans ve verimlilik azalmaları

* İşçilik vb.

maliyetlerdir. Girdi kabul muayenesinin örnekleme ile yapılması KABUL EDİLEMEZ durumundaki hammadde ve malzemelerin kabul muayenesi sonucu KABUL edilmesi riskini doğurur. Bu risk olasılık olarak küçük olmakla birlikte mevcuttur. Ayrıca, taşeron ve tedarikçilerle yapılan sözleşme yanlışlıkları da mevcut olabilir. Bu kategoride ortaya çıkan kalite maliyetleri, kalite sisteminin tedarikçi ve taşeron değerlendirmesinde kullanılmak üzere kayıt edilmelidir. Genellikle, tedarikçi ve taşeron kaynaklı maliyetler aşağıdaki kalemlerle ayrıntı kazanmaktadır:

1. Temin: Tedarikçi veya taşeronların sipariş terminlerindeki gecikmeleri nedeni ile ortaya çıkan kayıplar.

2. Miktar: Tedarikçi veya taşeronların sipariş miktarını tam olarak sağlayamamalarının oluşturduğu kayıplar

3. Kalite: Tedarikçi veya taşeronlardan temin edilen malzemelerin kalite şartlarını sağlayamamasının yarattığı kayıplar.

4. Performans: Tedarikçi veya taşeronlardan temin edilen malzemelerin performans düşüklüklerinin yarattığı kayıplar.

5. Sözleşme Hataları: Taşeron veya tedarikçilerle yapılan sözleşme hatalarının neden olduğu kayıplardır (Örneğin, paketleme ve taşıma standartlarının sözleşmede yer almayışı vb.).

 

Düzeltme İzinleri ve İmtiyazlar

Bu kategoride daha önce ortaya çıkan uygunsuzluklara bağlı olarak;

* Makina ve Proses yeterlilik analizlerinin yenilenmesi,

* Tasarım paremetre ve spesifikasyonlarının gözden geçirilmesi

için harcanan zaman ve materyal masrafları yer alır. Ayrıca hurda ürünün elden çıkarılması maliyeti de burada yer almaktadır.

 

Kazanç Kayıpları

Bu kategoride aşağıda belirtilen kalemler yer almaktadır:

* Kalite uygunsuzluğu nedeni ile malları düşük fiyatlarda satmanın maliyeti

* Yavaş hareket eden mal stoklarında benzer olarak satışı hareketlendirmek için düşük fiyat uygulama maliyeti

* Hurda, yeniden işleme, performans düşüklüklerinin satış fiyatı ve kazancından çaldığı kayıplar

 

Duruş Süreleri

Herhangi bir sebepten dolayı makinaların ve işgücünün boş kalmasından doğan kayıplardır.

DIŞ BAŞARISIZLIK MALİYETLERİ

JURAN dış başarısızlık maliyetlerini aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:

* Şikayet düzeltme

* Geri dönen materyaller

* Garanti ödemeleri

* Gelir kayıpları

Bu kategorideki maliyetler standarda göre aşağıdaki gibidir:

* Şikayetler

* Garanti istekleri

* Reddedilerek geri dönen ürünler

* Uzlaşmalar

* Satış kaybı

* Müşteri ile bağlantılar

* Ürün sorumluluğu

 

Şikayetler

Yazılı müşteri şikayetlerini araştırmak, veri toplama va analiz etme maliyetidir. Müşteri şikayetlerinin kaynakları araştırılır. Bu araştırmada hata kaynakları firmaya ait sorumlulukları içeriyorsa gerekli diğer işlemler başlar. Ancak iade edilen mallar ve diğer indirim yapma vb. maliyetleri bu kaleme dahil etmemek gereklidir. Ayrıca, hatanın kaynağı ister müşteri, isterse firma olsun, hataları ortadan kaldırmak için yapılan diğer incelemeler ve deneme üretimlerinin maliyeti bu kategoriye dahil edilmemelidir.

 

Garanti İstekleri

Müşteri ile yapılan sözleşmelerde bazı garanti şartları yer alabilir. Sözleşmelerde bu garanti şartlarının hangi durumlarda geçerli olacağı net olarak tanımlanmış olmalıdır. Bu şartların kapsamı, müşterinin firmadan tedarik ettiği malları kullanırken firmanın hatasından kaynaklanan zararlarla karşı karşıya kalmasıdır. Bu kapsamda yapılan araştırma ve garanti ödemeleri–maliyetleri, dış başarısızlıklar maliyetleri kalemlerinden birisi olur.

Red Edilerek Geri Dönen Ürünler

Müşteri Giriş Kalite Kontrol tarafından kabul edilmeyerek iade edilen ürünlerin maliyetleridir. Aşağıdaki maddeleri içerir:

* Taşıma masrafları

* Ayıklama maliyetleri

* Ayıklanan bozuk ürün maliyetleri

* Satış iptali ile ilgili tüm idari işlemlerin maliyeti

 

Uzlaşmalar

Bazı durumlarda ürünlerin üzerinde yapılan üretim hataları, ürünlerin fonksiyonel özellikleri üzerinde etkili olmaz. Ancak bu hatalar, estetik, imaj gibi bazı kavramları zedeleyebilecek olması nedeniyle kabul edilmek istenmeyebilir. Bu durumda ürünün satış fiyatı üzerinden yapılan indirimler vb. kayıpların maliyetleridir.

 

Satış Kayıpları

Ürünlerin kalitesinde karşılaşılan problemler nedeniyle müşteri ve satış kayıplarının oluşturduğu maliyet kalemidir.

 

Müşteri İle Bağlantılar

Satış sonrası, müşteriye hatalı bir mal gönderimi yapıldığının anlaşılması ya da şüphelenilmesi durumunda, müşteri ile yapılan bağlantıların ve işlemlerin maliyetidir. Bu kaleme iade alınacak malların maliyeti dahil edilmemelidir.

 

Ürün Sorumluluğu

Tedarikçi firmanın ürettiği ürünlerin müşteri kullanımı sırasında yarattığı zararların davalar sonucu tazmin edilmesi ve bu tazminatlar için ödenen sigorta prim bedelleridir.

Derleyen: Memet Özkan