Danismend.com işletme, yönetim, müşteri ilişkileri, satış-pazarlama, markalaşma ve insan kaynakları yönetimi hakkında bilgiler…
BARTER SİSTEMİ HAKKINDA SORULAR VE CEVAPLARI
Soru -1 ) Barter sistemlerinin dünyadaki ve Türkiye deki durumu nedir
Cevap-1 ) Gelişmiş ülkeler ağırlıklı olmak üzere barter sistemi yurt içi ekonomik faaliyetlerde sık olarak kullanılmaktadır. Mesela sadece ABD ‘de 400 civarı barter şirketi vardır. Elektronik uygulamaların artması ile barter ticaretinin kullanım alanı genişlemiştir. www.irta.com Dünya barter birliğinin web sayfasıdır. Türkiye de ise son 10 yıldır uygulanmaktadır. Avusturyalı bir barter şirketi ile ülkemize giren barter sistemleri ,ülkenin ekonomik yapısına göre , gelişmiş ülkelerden farklı olarak sanayi ve hizmet sektöründe yaygındır. Bu güne kadar çok fazla duyulmamış olmasının ana nedeni, barter sisteminin herhangi bir şekilde üreten firmalara uygun olmasından kaynaklanmaktadır. Firmaların para kazanmak için, üretmek yerine daha cazip olan rant, faiz tercihleriyle rekabet edememiştir. Eğer bir firma üretimine devam etmek ve bu ürünü satarak gelişmek istiyorsa barter sistemini kullanabilir. Çünkü burada esas değeri olan ekonomik güç “üretim ve üretim imkanlarıdır”. Para, elektronik kaydi bir para olarak var olmakla beraber, üründen sonraki plandadır.
Soru -2 ) Ülkemizde bu süre zarfında niye duyulmamıştır?
Cevap-2 ) Ülkemizde halen 5000 civarı barter sistemi üyesi firma, üç barter şirketi arasında dağılmıştır. Barter sistemleri halen ağırlıklı olarak Marmara bölgesinde yoğundurlar. Son dönem de yeni finans kaynakları ve ticaret yöntemleri arayan bazı orta ölçekli firma grupları da (barter sistemlerinin eski üyeleri) yeni barter şirketleri kurmaya başlamıştır. Barter sistemleri gelişimlerini, talep edilen bir ürüne ve bu ürünü üreten firmaya direk olarak referansla ulaşarak yapar. Üye firmaların talepleri veya referansları ile geliştiği için de , tanıtım veya reklam gerekli olmamıştır. Ancak ulusal çapta bir organizasyona giren bir barter şirketi olursa, reklam da gerekli olmaktadır.
Soru - 3 ) Sistemin ilk kuruluşunda, yayılması ve güçlenmesi için en azından kaç üye firmanın olması gerekir ?
Cevap – 3 ) Bütün barter sistemleri ilk olarak tek bir üye ile başlar… Kurucu şirket ile…Bu şirketin farklı talepleri ile yeni üyeler sisteme dahil olur. Sistem, talep edilen ürünlerin çeşitliliği ile zenginleşir. Kurucu kurumun saygınlığı ve güvenirliği çerçevesinde katılımların hızı ve miktarı değişir. Yeni üyelerin talepleri ve arzları ile sistem gelişmeye devam eder.
Soru -4 ) Bir şirket niye barter sistemine girmek ister ?
Cevap -4 ) Piyasa da ki ekonomik şartların geri dönülmeyecek şekilde bozulduğu ve değiştiği bir dönemdeyiz. Nakit paranın kıt olması sadece alımı zorlaştırmıyor aynı zamanda satış yapmayı da engelliyor. Firmaların güvenebilecekleri ve ticaret yapabilecekleri bir ortam olan barter sisteminde ,firmaların nakit sattıkları ürünlere dokunulmamaktadır. Ancak öteki yandan ürettikleri ve alıcısına ulaşamadıkları ya da alıcısına güvenemedikleri için satamadıkları ürünleri mevcuttur. Barter sistemi satışta “alacak garantisi “ sağlayarak ,en azından çeşitli nedenlerle bu satamadıkları ürünleri, firmanın yaşaması için gerekli daha önemli girdilere çevrilebilmesi için gerekli ortamını sunmaktadır. (Her malın bir alıcısı vardır ama her zaman buna ulaşılmayabilir). Yine aynı şekilde barter sistemi firmaya diğer finansman ve kredi yapılarından çok daha ucuza ve ekonomik bir finansman imkanı sunmaktadır.
Soru - 5 ) Barter sistemlerinde barter para birimi , yabancı bir para birimine bağlı kılınıyor . Döviz hareketlerinin olumsuz etkisi yok mu ?
Cevap- 5 ) Etkisi çok azdır. Döviz ne kadar artarsa artsın. İki kalemin değeri bir silgi ise ,on ay sonrada çok özel şartlar (hammadde yokluğu gibi ) gerçekleşmediği sürece , iki kalem gene bir silgidir. Çünkü firmalar sistemde ürünlerinin değerini , barter para birimi olarak belirtmişlerdir.
Soru - 6 ) Barter sistemi ürün satan”firmanın alacağını”, mal alması koşuluyla, teminat altına alıyor. Ancak bu firmanın ürün sattığı firma, bir nedenle sistemden borçlu olarak ayrılırsa , bu risk nasıl telafi ediliyor ?
Cevap -6 ) Bu soru birbirini tamamlayan birkaç farklı mekanizmanın işlemesi ile cevaplandırılmaktadır. Barter sistemlerindeki katı kurallardan biri, ürün satın alacak ve borçlanacak firmanın muhakkak, sisteme ya daha önce ürün satmış ya da sisteme kabul edilmiş bir teminat vermiş olmasıdır.
a ) Eğer ürün satmış ise ,bu ürün değerine mukabil bir ürün almasında sistemdeki denge bozulmaz. Bu bir alacak tahsilatıdır çünkü…
b ) Hiç satış yapmamış ise ya da sattığından çok daha yüksek bir değerde ürün alacak ise; firmadan muhakkak barter şirketince kabul edilen bir teminat alınır. Bu teminat alınmadan firmaya barter sistemi içinde alım yapma imkanı verilmez. Sistem yapı olarak bu olasılıkları kapatmıştır.
c ) Yine de ticari hayatta olan tüm riskler , bütün önlemlere rağmen aynı şekilde mevcuttur. Bu durumda firmadan alınmış olunan teminat çözülür ve hukuki prosedür başlatılır. Bu işlemleri tüm barter üyeleri adına, barter şirketi yapar. Teminat bir değere çevrilene kadar barter şirketinin alacağı olarak , tahsil edilememiş alacak olarak muhasebeleştirilir.
Muhasebeleştirilen alacağın ,sistem içinde dengeyi bozmaması için, daha önce bu şirketten alınmış teminat, sistem içinde arz edilir ya da bu teminatın piyasa da bir alıcı olursa nakit olarak satılabilir. (Elde edilen nakit gelir ile barter sistemi üyesi firmaların talep ettiği çeşitli ürünler toptan olarak alınabilir.) Genel uygulama; teminatın sistemde arz edilmesi ve barter şirketinin sistemde bunu satmasıdır.
Soru - 7) Peki satış yapan bir firmanın alacağını teminat altına alan barter sistemi ve onu temsil eden barter şirketi, hangi ekonomik değere/varlığına dayanarak bu finansman riskine girebilmektedir ?
Cevap -7 )
a) Alacaklı firma alacağını barter sisteminden (yani barter sistemine üye diğer şirketlerin ürünlerinden) alarak yapacaktır. Yani 50.000 USD alacaklı bir firma alacağını , sözgelişi 500 üye firma var ise , her birinden 100 USD’ lık ürün alsa tahsil edebilir. Bu durumda barter şirketinin sisteme ekstra bir finansman kaynağı/ ürün sokmasına gerek yoktur. Yani bir bakıma mecazi anlamda ; her firma alacağını ,diğer üye firmaların ekonomik ürün arzları ile sigortalamıştır.
b) Barter sistemi talep edilen ürünler üzerinde gelişir ,bu amaçla da üye veya üye adayı firmaların atıl kapasite ve stok değerlerine göre bu talepleri düzenler. Bir ürün arz eden firma aynı zamanda başka bir ürünün de talibidir. Barter şirketi bu dengeyi göz önüne alır.
Yani bir firma güvenilir bir teminat vermedikçe ya da daha önce bir satış yapmadığı sürece sistemden ürün alamaz. Bu kurala riayet edildiği sürece ,sistemde bir risk söz konusu olmaz.
c) Diğer yandan kötü niyetli bir üye firma için alınmış önlemler bazen yeterli olmayabilir.
Bu durumda sistem dengesi içinde meydana gelen açığı , barter şirketi hemen karşılamaz, diğer üyelerin yapmış olduğu faaliyetlerinden elde ettiği hizmet kâr’ının bir kısmını sisteme aktararak uzun vadeye yayar ve kapatır. Bu tür zararlar için alternatifli pek çok yol bulunmaktadır.
Soru - 8 ) Barter şirketinin barter sistemlerindeki gelir kalemleri nedir
Cevap – 8 ) Barter şirketi sistemde birkaç kaynaktan gelir elde eder.
a)Barter şirketinin ya da dahil olunan şirket grubunun sistemden aldıkları ürünler için ellerinde “nakit para” tasarrufu kalmaktadır. Tasarruf edilen bu paranın alternatif yatırımlara yönlendirilmesi ile elde edilen karlar ,bir kalemi oluşturur.
b) Firmalardan alınan üyelik aidatı ;firma için bir yıl içinde yapılan barter faaliyet masrafları içindir. Bu ücretin esas işlevi ,sisteme dahil olabilecek çok zayıf ya da sistemi kullanamayacak firmaların sisteme girmesini engellemektir. Sistemi anlamayan ya da kullanamayacak kadar zayıf olan bir firma bu aidatı da ödemek istemez. Güçlü ve ürünü sistemde talep edilen firmadan bu aidat ürün olarak alınabilir. Bu karar barter şirketinin ve yetkilisinin inisiyatifindedir. Yine de bu gelirler aynı zamanda barter şirketinin yıllık düzenli nakit gelirleri içinde yer alırlar ve şirket faaliyetlerine destek verirler. Yıllık üyelik aidatları her yıl tekrar alınırlar.
Firmalar bu aidatı yüksek olarak nitelendirse de (500-1000 USD arası ) ,bu meblağ bir yıllık tanıtım ve organize bir firmalar ağında ücretsiz ürün reklamı olarak bile diğer tanıtım reklam araçlarına göre çok ucuzdur. Ayrıca çalışan brokerların getirmiş olduğu ürün tanıtım ve pazarlama faaliyetinin ekonomik değeri ,aynı ücrete en fazla üç ay çalıştırılabilecek tek kişi bir pazarlama elemanından çok daha yüksektir.
c) Barter sisteminin esas gelir kaynağı yapılan barter işlemleri üzerinden alınan komisyonlardır. Bu komisyon oranları %2 ile %6 arası barter şirketine göre değişmektedir. Kar marjı düşük sektörler için yüksek gözükse de aynı firmaların ,bankalarda para transferlerinde çok daha fazla oranda komisyon ödediği unutulmamalı. Ayrıca bu oran esasta firmanın kardan feragat etmesidir ki ; barter sisteminde arz edilen ürünün satış fiyatı aynı kalmak üzere, net kar marjı ; piyasada yapılan satışta ki kar marjından çok daha yüksektir. (Firmalar bunu fark etseler de , genelde belirtmek istemezler .)
Barter siteminde işlemler iki yönlüdür. Bir firma alır iken bir diğer firma satar. Satış yapan firma alacağını tahsil etmek için ,sistemden gene ürün alır. Bu sırada başka bir üyenin de işlem yapmasını sağlar. Öteki yandan ilk işlemde alım yapan firmada sisteme borçlanır. Borcunu ödemek için sisteme ürün satarken ,başka bir üyeyi borçlandırır. Bu işlemler zinciri düzenli olarak artar ve barter şirketi bu işlemler üzerinden komisyon gelirini sağlar.(Örneğin % 5 oranında barter komisyonu olan sistemde ,yapılan bir “ilk işlemin “ardından aynı işlemin yol açacağı ticari işlemler dizisi 20nci işleme ulaştığında ,barter şirketi “ilk işlemin” maddi değeri kadar sistemden komisyon geliri almaya hak kazanmıştır.)
Soru - 9 ) Barter sistemi ne kadarlık bir faaliyet alanına yayılabilir ?
Cevap -9 ) Barter sisteminin yayılma alanını ,barter şirketinin organizasyon yapısı belirler. Her bölgede hatta ilde en azından bir personel çalıştırabildiği sürece tüm bölgelere ,illere yayılabilir. Ya da istenirse belli bir bölgede kalınabilir. Yurt dışı ile barter ticareti ise şu an için mümkün değildir. Çünkü ithalat ve ihracat ile ilgili mevzuatlar , yapılan bir ihracat işleminde paranın yurt dışından elektronik bir para olarak girmesini ve kayda alınmasını düzenlememiştir.(Halen “serbest bölgelerden” çeşitli yollarla bu işlemler dolaylı olarak zor da olsa gerçekleştirilebilmektedir. )
Soru -10 ) Hangi kurumlar barter organizasyonu kurmak için uygundur
Cevap -10) Her kurum kendi faaliyet amacına uygun olarak bir barter organizasyonu oluşturabilir. Sistemi en ucuz maliyetle kurup en etkin şekilde çalıştırabilecek kurumlar ise öncelik sırasıyla şunlardır.
I ) Bankaların veya finans kurumlarının bir yan kolu olarak (leasing ,factoring , sigorta gibi) kurulabilir. Çünkü bankaların mevcut şube yapıları ile uyuşmaktadır.
II) Ticari örgütlenmeler ,odalar ,iş adamları dernekleri… Çünkü bu kurumlarda ,üyeler ile kurulmuş olan mevcut ilişkiler kullanılacaktır ve bu kurumların üyeleri arasındaki ticaret geliştirilecektir.
III) Çok alanda faaliyet gösteren holdingler ya da şirketler grupları… Çünkü gruba dahil her şirketin sisteme arz edebileceği ve talep edebileceği bir ürünü vardır. Ayrıca sistem ekonomik nedenlerle grup dışı firmaları tercih eden kardeş şirketler arasındaki ticareti de geliştirmektedir. Kaynakların daha fazla kullanımı sağlanmaktadır.
Soru - 11 ) Bir firma barter sisteminde ne kadar ürün satacağına ve ne kadar ürün satın alacağına nasıl karar verir ?
Cevap – 11 ) Sisteme yapılan ürün satış miktarında ; firma ne kadar ürün satacağına kendi menfaatleri çerçevesinde karar verir. Bu miktar genellikle o an firmanın elinde olan stok ürüne bağlıdır. Barter şirketi ve brokerları firmayı ,piyasaya yaptığı nakit satışın sisteme sokmaması için uyarırlar. Firmanın piyasada nakit olarak zaten sattığı bir ürünü sisteme sokması (Eğer hali hazırda borcu ya da hemen almak istediği bir ürün yok ise ) firmanın nakit dengesini bozabilir. Yani bir seferde yapılan işlem için “altın yumurtlayan kaz kesilmiş” olur. Bu nedenle firmanın piyasada yaptığı nakit satışın sisteme dahil olmaması için itina gösterilir. Firma bilgilerine dayanarak, üyenin sistemde ne zaman ,hangi meblağ değerinde satış yapacağı konusunda , firmanın sorumlu broker’ı firmayı uyarır. Sistemden ürün satın alacak (barter kredi ile borçlanacak) firma ise ,bunu barter sistemindeki kredisi oranında yapabilir. Bu kredinin miktarı, firmanın verilen teminatın değerine bağlıdır.
Soru - 12 ) Barter sisteminde borç ve alacak vadeleri nedir ?
Cevap – 12 ) Sistemde kredi kullanarak sisteme borçlanan firmanın borcunu ödeme vadesi dokuz (9) aydır.Ancak bu borcun vadesi her borç içindir. Toplamı için değildir. Yani bugün 10.000 USD ‘lık bir borcun vadesi 9 ay sonra gelirken , aynı firmanın 3 ay sonra teminat vererek yapacağı başka bir borçlanmasında vade ,o tarihten sonraki 9ncu ayın sonudur. Alımlarda ise vade yoktur . Firma döviz bazlı alacağını kendisi uygun gördüğü ürünle ve uygun gördüğü zaman da ,(hatta isterse satış yapıp alacaklı olduğu an dan itibaren 1 dakika içinde bile) ürün alarak tahsil edebilir.
BARTER SİSTEMİNİN KURULUŞUNDA SÜRELER
Sistemin kurulmasına karar verilmesinden ve şirket kuruluşunun tamamlanmasından sonra; firma ekipmanlarının ve personelin eğitiminin tamamlanması için 20 günlük süre yeterlidir.
Barter sistemi kuruluşundan itibaren 30 gün sonra aktif faaliyete geçebilir. Yapılan yatırımların geri dönüşü için (tahmini olarak) minimum 3 ay maksimum 6 ay yeterli olacaktır. Bu süre sonunda barter şirketi , kuruluş finansmanının bir kısmını karşılamış kalanını da sistemdeki üye firmalara uzun vadeli olarak dağıtmış olacaktır.
Çünkü sistem işe , kurucu kurumların taleplerinden hareket ederek işlemeye başlayacaktır. Bu nedenle de bu kurumların ortaya koyacakları sermaye ,bu kurumların taleplerinin sistemden karşılanması ile geri ödenmiş olacaktır. Bundan sonra barter şirketi sermayesini sistemdeki üye firmalardan alınan kredilerle , “uzun vadeli döviz bazlı ayni bir kredi “ olarak sağlamış pozisyonuna gelecektir. Bu kredinin sisteme geri ödenmesi barter şirketinin , sistemde oluşacak alacakları ve yapacağı ticaret ile ödeyecektir. (Şirket kuruluş maliyeti sözgelimi 500.000 USD olsa , kurum koyduğu sermaye miktarında sistemden alacaklıdır. Bu alacak tutarları karşılığında sistemden talep ettikleri ürünleri aldıkları zaman sermayelerini geri almış olacaklardır. Barter şirketi ise sermayesinin kaynağını , sistemde ürün satan firmalara kaydırmış olacaktır. )
Kuruluşta saptanması gereken diğer nokta da ;” Kurucu Statüsündeki Kurumların “ sistem içindeki durumlarıdır. Sistemin dengeli ve sürekli olması açısından aşağıdaki şartlara , kurucu da olsa tüm kuruluşların kesinlikle riayet etmesi gereklidir.
1) Her kuruluş için kullanabileceği kredinin limiti ve süresi kesin olarak tanımlanmalıdır. Bu süre sonunda , krediyi kullanan kurumdan sisteme ürün girişinin garanti altına alınması gereklidir. (Mesela üye firmalar için standart 9 ay iken , kurucularda bu süre 2 yıl olabilir.)
2) Sistemin kuralları tüm üyeler için eşit olmalıdır. Teminatsız veya satış yapmadan ancak belli limitler dahilinde , kredi kullanma imkanı ; sadece kurucu kurumlara mahsus olmalıdır. Sistem geliştikçe ve ticaret artıkça bu limit de gelişmeye açık olabilir.
3) Kurucuların vermiş olduğu referanslar ile de olsa ,sisteme dahil olan üye firmaların sistem içindeki kredi referansları ,tüm diğer üyelerle eşit konumda ve koşullarda olmalıdır. (Ayrıcalık yapılmamalıdır. Aksi halde sistem dengeleri zarar görür.)
4) Sisteme ürün girişi sağlamak için barter sistemi, borçlu konumdakilere öneriler ve imkanlar getirecektir. Finansman kullanımı konusunda belli aşamalara girmiş kurucular üzerinde, bu önerilerin uygulanması zorunlu tutulmalıdır. Burada amaç kredinin tahsilatı değildir. Sisteme ürün (mal veya hizmet ) sağlayarak dengenin korunmasıdır. (Mesela sistemden 1,5 yıl evvel ürün alıp kredi kullanmış bir belediye , bu süre bitiminden itibaren sisteme ürün satmalıdır. Gerekirse nakit gelir kaynaklarından bir kısmını ( otobüsler ve otobüs duraklarındaki reklamlar,vs. gibi )belli oranlarda barter sistemine aktararak dönüşümü sağlamalıdır. Çünkü gerçekte, kurum bu borçlanma sırasında ,zaten nakit para harcayacağı bir ürüne nakit para ödemeden sahip olmuştur. Bu süre zarfında hem bu ürünü ,hem de nakit tasarrufunu kullanmış ve yeni gelirler kazanmıştır.
5) Kuralları kesin ve açık olarak en baştan koymak ve uygulamak ,sistemin sürekliliğinin garantisi olacaktır. Bu amaçla şirket kuruluşundan önce ortaklık sözleşmesinde, bu şartlarda tam ve açık olarak belirtilmiş olmalıdır.
6) Kurucu kurumlar aynı zamanda sisteme girişte, birer yıllık dönemler içinde belirledikleri bir miktarda tanımlanmış ürünün (mal veya hizmet) sisteme satışını taahhüt etmelilerdir.
a) Sisteme olan borçlarını ,kendi ürün ve hizmetlerini de sistemde pazarlayarak ödeyebilir.
b) Sistemden sağladıkları kredi çerçevesinde bir nakit tasarrufları olacaktır. Bu nakitin belli bir süre işletilmesi ya da alternatif yatırımlara yönlendirilmesi mümkün olacaktır. Bu yatırımların sağlayacağı ürünlerin sistemde satılması ile bu borçlar ödenebilir. Ya da bu ürünlerin ve tasarruf edilmiş nakit in işletilmesi sonucu elde edilecek gelirler ile sistemde küçük ve orta firmaların belli oranlarda talep ettikleri çeşitli ürünler ise piyasadan toptan alınıp , rayiç bedeli ile sistemde satılabilir. Aradaki fiyat farkı kurumun ticari karı olarak , kurumun inisiyatifi altında değerlendirilebilir.
SİSTEMİN KURULUŞU VE ORGANİZASYONU İÇİN GEREKLİ DİĞER BİLGİLER
1) Şirket kuruluş sözleşmesi (A.Ş.- 5 milyar sermayeli),
2) Barter üyelik sözleşmesi örneği,
3)Barter işlemleri muhasebeleştirilmesi bilgileri,
4) Barter şirketi temel ideal organizasyon şeması ve personel için “iş ve görev tanımları ”
5) Personel eğitim prosedürü ile pazarlama ve satış prosedürü,
6) Rapor örnekleri ve kullanım şekilleri,
7) Barter çeki ve işlem provizyonu bilgileridir.
Burtay MUTLU
Endüstriyel İlişkiler Uzmanı
(Yazar hakkında: Burtay Mutlu 1969 Çorlu doğumludur. ODTÜ-Matematik bölümü-terk (1986-1990) ve DEÜ.Çalışma Ekonomisi bölümü (1991-1995) mezunudur. 1997 yılından beri ,” Barter Exchange Trade” adı verilen, yurt dışı kaynaklı, firmalar arası ticareti ve üretimi geliştirici Barter Organizasyonlarında çeşitli kademelerde ve çeşitli kuruluşlarda pazarlama ve insan kaynakları birimlerinde görev almıştır.)
